Το μυθιστόρημα Aπό τις στάχτες της Καντάνου της Χριστίνας Σουλελέ, που κυκλοφορεί από την Άνεμος Εκδοτική, ζωντανεύει μια από τις πιο τραγικές σελίδες της Ιστορίας της Κρήτης υφαίνοντας και συνδέοντας με συγκίνηση και ευαισθησία την μνήμη με τις ενοχές του παρελθόντος. Ένα ένοχο παρελθόν που έχει πέσει επάνω σε ανθρώπους που δεν ευθύνονται για τις πράξεις των προγόνων τους.
Μια εισαγωγή στο Από τις Στάχτες της Καντάνου
Μετά το υπέροχο Θα την έλεγαν Ελευθερία η Χριστίνα Σουλελέ επιστρέφει με το μυθιστόρημα Από τις στάχτες της Καντάνου ένα εξαιρετικό οδοιπορικό μνήμης, συμφιλίωσης και συγχώρεσης. Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα που ενώνει συναισθήματα λαών και ανθρώπων στο βάθος του χρόνου με επίκεντρο την Κάντανο το χωριό της Κρήτης που τον Ιούνιο του 1941 καίγεται ολοσχερώς από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Μέσα από τις στάχτες αυτής της φωτιάς θα φανερωθεί η δύναμη των ανθρώπων να αντισταθούν στο μένος του πολέμου, αλλά και να ζωντανέψουν ξανά το μέρος που μεγάλωσαν και έζησαν. Παράλληλα από την άλλη μεριά της ιστορίας θα φανερωθεί η αντοχή των ανθρώπων να επιβιώσουν μέσα από την ενοχή και την ντροπή που τους προκαλούν οι οικογενειακοί ή οι εθνικοί δεσμοί με εκείνους που προκάλεσαν κάποτε τόσο κακό.
Πλοκή – Περίληψη
Ο Φραντς, ένας νεαρός μουσικός από τη Νυρεμβέργη, ταξιδεύει στην Κρήτη για επαγγελματικούς λόγους. Μια απρόσμενη στροφή τον οδηγεί στην ιστορική Κάντανο των Χανίων, όπου γίνεται μάρτυρας της κηδείας ενός ηλικιωμένου Κρητικού. Οι ήχοι της λύρας του εγγονού του, Σήφη, αγγίζουν την ψυχή του και τον συνδέουν βαθιά με τους ντόπιους και την ιστορία του χωριού. Καθώς ανακαλύπτει το παρελθόν της Καντάνου, έρχεται αντιμέτωπος με μυστικά που σχετίζονται με την οικογένειά του και τις θηριωδίες των Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. O Φραντς θα βρεθεί στην φωλιά της μνήμης για να ανακαλύψει ανατρεπτικά τον ίδιο του τον εαυτό.
Εισχωρώντας στο Από τις στάχτες της Καντάνου
Δεν βρίσκεις εύκολα μυθιστορήματα να μπορούν να εστιάζουν τόσο δυνατά μεστά και εξαιρετικά στα μηνύματα, τα συναισθήματα και στις προθέσεις που έχουν σκοπό να αναδείξουν. Με ενσυναίσθηση , ιστορικό βάθος και συναισθηματική δύναμη η συγγραφέας αποδίδει καταπληκτικά την ιστορία της. Με μια καταιγιστική ροή που δεν σε αφήνει στιγμή να πάρεις τα μάτια σου από τις λέξεις, τις εικόνες και τα αναδυμένα συναισθήματα που δημιουργούν οι εξελίξεις και η διαχείριση της πλοκής που δεν εστιάζει απλώς στα γεγονότα αλλά τοποθετεί τα γεγονότα μέσα στις ψυχές των πρωταγωνιστών της, βγάζοντας από μέσα τους είτε την περηφάνεια, είτε την ενοχή. Ενώνοντας το παρελθόν με το παρόν καταφέρνει να αποδώσει το μέγεθος των συνεπειών του πολέμου από το χθες στο σήμερα. Αλλά καταφέρνει επίσης με τους ρόλους που δίνει στους ανθρώπους μέσα στην μυθοπλασία της, να μας δείξει να μην βγάζουμε εύκολα συμπεράσματα για τις προθέσεις και τις πραγματικές σκέψεις των άλλων που δεν τους γνωρίζουμε απόλυτα ακόμα και αν νομίζουμε πως τους γνωρίζουμε πολύ καλά. Το να βάζουμε ταμπέλες στους άλλους επειδή συνδέονται με αμαρτίες των λαών τους ή να τους βάζουμε ταμπέλες επειδή λειτουργούν διαφορετικά από αυτό που έχουμε στο μυαλό μας σαν ηθικό και πρέπον.
Η συγγραφέας σκάβει κάτω από την επιφάνεια των γεγονότων, κάτω από την επιφάνεια των ανθρώπων και επιλέγει μέσα από εξαιρετικές επιλογές στην αφήγηση της να καταγράψει την παράδοση, την δύναμη της μουσικής, την επιρροή της μνήμης. Τις συνέπειες των τύψεων και των ενοχών. Την κατευναστική επίδραση της συγχώρεσης και της εξιλέωσης. Η συγγραφέας σκύβει πάνω όλους τους πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές της ιστορίας της χωρίς να τους κρίνει, χωρίς να μεροληπτεί χωρίς να προσπαθεί να τους δικάσει. Η απόδοση των ευθυνών και ο χρωματισμός των συναισθημάτων γίνεται μέσα από τις πράξεις των ανθρώπων που ακολουθούν την δικιά τους πορεία είτε προς την εξιλέωση είτε προς την αμετανόητη πορεία τους ως το τέλος. Η επιλογή της συγγραφέως να εστιάσει περισσότερο στο παρόν της ιστορίας της είναι κάτι που δυναμώνει τα μηνύματα που θέλει να περάσει. Για να αναδείξει πως για όλα υπάρχει ένα αντιστάθμισμα , που μπορεί να μετατρέψει το άσχημο σε όμορφο , τη φρίκη σε ελπίδα, τον πόλεμο σε ειρήνη. Τον θυμό σε συγχώρεση.
Δυο εικόνες που για εμένα είναι από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου. Το παίξιμο της λύρας και ο χορός δίπλα στο μνήμα στην διάρκεια της κηδείας. Η μυσταγωγία του θρήνου παίρνει μια άλλη διάσταση στα μάτια μας μέσα από την διαχρονικότητα μιας ιδιαίτερης παράδοσης που οδηγεί τον άνθρωπο από την ζωή στο θάνατο στο πέρασμα του στην αιωνιότητα.
Η μουσική σε λυτρώνει, ο χορός σε απελευθερώνει.
Ο ήχος τηςλύρας σταμάτησε και άφησε στην καμπάνα το προνόμιο να δίνει το τέμπο της λύπης. Οι χορευτές δεν είχαν ανάγκη πια τη μουσική, δεν την χρειάζονταν. Τα σώματά τους ακολουθούσαν το συναίσθημα αλλά και τα μαθημένα βήματα, γιατί ήταν όλοι συγχρονισμένοι και χόρευαν με στητά κορμιά, κεφάλια ψηλά και βλέμματα ευθύβολα, σαν να κοιτούσαν τον Χάρο κατάματα. Ο χορός τους ήταν απλός, δωρικός, χωρίς πολλά τσαλίμια και τα βήματά τους, κοφτά αλλά δυναμικά, άφηναν έναν γδούπο να ακούγεται, σαν να σειόταν η γη όταν πατούσαν στο έδαφος. Τι να σημαίνει αυτός ο χορός δίπλα στο μνήμα του πεθαμένου; αναρωτήθηκε πάλι και έκανε προσπάθεια να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα της χορογραφίας, μα δεν τα κατάφερε.
Η εικόνα των αντρών που χορεύουν δίπλα στο φρεσκοσκαμμένο μνήμα είναι βαθιά, μια ιεροτελεστία συγκλονιστική. Μέσα στον πένθιμο χορό τους, οι μορφές μοιάζουν να ταλαντεύονται ανάμεσα στη θλίψη και την υπερηφάνεια, στο δάκρυ και στη μνήμη. Τα πρόσωπα αυλακωμένα από τον πόνο, αλλά τα βήματα σταθερά – σαν να κρατούν τον νεκρό για λίγο ακόμα στην ζωή αποδίδοντας του τιμές. Κάθε κίνηση και κάθε χτύπος του ποδιού στη γη μοιάζει να λέει: “δεν ξεχνώ, μα συνεχίζω”. Είναι ένας χορός που δεν σβήνει τον καημό, μα τον κάνει θάρρος· δεν σβήνει τη λύπη, μα την εντάσσει στην παράδοση, στην ίδια την ύπαρξη στον δρόμο της προς την αθανασία. Είναι η αποκορύφωση ενός πολιτισμού που έμαθε να ζει και να πεθαίνει με αξιοπρέπεια.
Συγκλονιστική η αντιπαράθεση των συναισθημάτων με την εξέλιξη της ιστορίας καθώς θα βλέπουμε διαρκώς ανθρώπους να ξεχειλίζουν από συναίσθημα αισιοδοξίας και δύναμης σε κάθε έκφανση της ζωής τους και ανθρώπους που θεωρούν το κάθε συναίσθημα ντροπή και μίασμα.
Μία άλλη εξαιρετική εικόνα που έρχεται σε αντιπαραβολή με την πρώτη είναι όταν ο Φραντς επισκέπτεται το μουσείο Ολοκαυτώματος της Καντάνου. Όταν έρχεται σε επαφή με τα συγκλονιστικά σημάδια που άφησε στο μέρος αυτό ο λαός του.
Σοκ και δέος. Μούδιασμα απέναντι στις θηριωδίες που επιδεικτικά και προκλητικά δεν αφέθηκαν να ξεχαστούν από τους ίδιους τους υπαίτιους. Για πρώτη φορά έρχεται σε επαφή με την αλήθεια των γεγονότων επάνω στα χώματα και στις ψυχές που βίωσαν την φρίκη. Δεν είναι πλέον μια αποστασιοποιημένη ιστορική πληροφορία που αντλεί μέσα από ένα βιβλίο. Είναι η ορατή πραγματικότητα ενός εγκλήματος που φέρει το αποτύπωμα του λαού του. Η ενοχή και η ντροπή τον κατακλύζουν όχι φυσικά για τις προσωπικές του πράξεις, αλλά για τις πράξεις της κληρονομάς που κουβαλά. Και ο αναγνώστης νιώθει βαθιά συμπόνια για την ειλικρινή θλίψη του πρωταγωνιστή καθώς παλεύει με το ένοχο παρελθόν του λαού του που έστω και ακούσια τον έφερε στην θέση να απολογηθεί για τα εγκλήματα άλλων. Ο εσωτερικός κυκλώνας του πρωταγωνιστή ξυπνά την ευαισθησία ενός συνειδητοποιημένου ανθρώπου που τον οδηγεί στην ηθική αφύπνιση.
Τα εγκλήματα είναι αποτρόπαιες πράξεις, που το αποτέλεσμα δεν αλλάζει ακόμη και αν επιβληθεί στον δολοφόνο η ανώτερη των ποινών… Μα είναι κατάρα και για τις οικογένειες των δολοφόνων, κυρίως για τα παιδιά τους να κουβαλάνε το στίγμα του φόνου που έκαναν οι πιο δικοί τους άνθρωποι. Ποιος θα ήθελε να γεννηθεί από το σπέρμα ενός εγκληματία.
Το μέσα από τις στάχτες της Καντάνου θα μου μείνει αξέχαστο για τις ειλικρινείς και δυνατές εσωτερικές μάχες των πρωταγωνιστών με τα σκοτάδια τους, τις κρυμμένες αλήθειες τους, τα θαμμένα μυστικά τους. Με την αγωνία τους να κρατήσουν τις ισορροπίες ανάμεσα στο καθήκον μιας φιλίας και την αποκάλυψη ή την απόκρυψη μιας σκληρής αλήθειας. Με την προσμονή να φανερώσουν σκληρά πράγματα για τον ίδιο τον εαυτό τους και το παρελθόν που κουβαλούν.
Είναι από εκείνα τα βιβλία που δεν σε αφήνουν να πάρεις ανάσα γιατί χτυπάνε απευθείας στην καρδιά και στην ουσία των γεγονότων χωρίς περιττές φλυαρίες. Το μυθιστόρημα αυτό είναι ένα ζωντανό βιβλίο που αφυπνίζει και κεντρίζει τις απολήξεις της μνήμης. Βάζει στην άκρη την λήθη. Γιατί στην ουσία η λήθη είναι το καταχώνιασμα της ιστορίας. Η λήθη δεν ακυρώνει τις πράξεις απλά τις βάζει σε στιγμιαίο λήθαργο, Έναν λήθαργο που αρκεί μια λέξη μια εικόνα ένα συναίσθημα να βγάλει στην επιφάνεια την αλήθεια πιο δυνατή από ποτέ. Πιο οδυνηρή και πιο απαιτητική. Η λήθη θα μας κάνει πάντα να ζούμε τις ίδιες συνέπειες από τα ίδια λάθη του παρελθόντος.
Η συγγραφέας μέσα από αυτό της το παιχνίδι της μνήμης και της λήθης οδηγεί στην συμφιλίωση που έρχεται όμως μόνο μέσα από την αποδοχή των ευθυνών των τωρινών και επόμενων γενεών απέναντι στα εγκλήματα του παρελθόντος.
Εν κατακλείδι
Από τις στάχτες της Καντάνου» είναι ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει ιστορική ακρίβεια με λογοτεχνική ευαισθησία, προσφέροντας μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία για τη μνήμη, τη συμφιλίωση και την ελπίδα. Η Χριστίνα Σουλελέ δημιουργεί ένα έργο που αγγίζει τον αναγνώστη και προκαλεί την παραδοχή πως για να έχουμε ένα ισχυρό και ελπιδοφόρο μέλλον θα πρέπει πάντα στο παρόν μας να εστιάζουμε στα σημεία εκείνα του παρελθόντος που σε κανένα σημείο της ζωής μας δεν πρέπει να τα φέρουμε ξανά στην επιφάνεια ούτε καν σαν ιδέα.
